De Grote Vragen Des Levens Podcast

Niemand is puur goed of puur slecht, maar ondanks dat we de neiging hebben individueel of collectief terug te vallen op destructief en discriminerend gedrag, zijn we door onze intelligentie en ons lerend vermogen steeds beter in staat onze positieve eigenschappen om te zetten in een ethische levenshouding, waar naast de goede intenties en een zekere dadendrang ook de juiste rationele afwegingen worden gemaakt. Alleen zo’n ethische levenshouding kan de mensheid redden van zijn ondergang.

Het vermogen tot samenwerken wordt wetenschappelijk meer en meer als een essentiële pijler voor de biologische evolutie gezien. Primatoloog Frans de Waal geeft in zijn boeken aan dat moraal veel ouder is dan de mens, en dat we onze moraliteit geheel te danken hebben aan onze evolutionaire voorouders. In deze aflevering komt aan de orde dat biologisch altruïsme slechts voor een deel een verklaring kan bieden voor ons moreel gedrag. Want is moraliteit niet juist datgene waarin de mens zich onderscheidt van het dier, namelijk dat hij het vermogen heeft zich redelijk op te stellen tegen het kwade?

Wat kenmerkt de mens het meest, dat hij op samenwerking en hulpvaardigheid is ingesteld, of dat hij zelfzuchtig en haatdragend is? In deze aflevering wordt vooral stilgestaan bij de theorieën die uitgaan van een negatief mensbeeld. De meeste mensen deugen niet. Als we de ander uit waardering een schouderklopje geven, slaan we eigenlijk slechts onszelf op de borst: kijk eens hoe goed ik ben voor die ander. Is werkelijk alle moraal uiteindelijk terug te brengen tot het recht van de sterkste?

Veel wetenschappers betogen dat onvoorwaardelijke liefde een illusie is. Voor hen zijn in essentie alle daden van liefde intrinsiek egoïstisch gemotiveerd, of hooguit soortgedreven. Maar toch moet je wel een grote misantroop zijn om te stellen dat liefde ophoudt bij geslachtsgemeenschap, of bij de zorg voor je kinderen, alleen maar om je eigen genenpakketje door te kunnen geven. Je geeft niet altijd iets om er zelf iets voor terug te krijgen. Het meest zuivere kenmerk van de liefde is juist dat ze onbaatzuchtig is. Er is pas sprake van ware liefde als je van iemand houdt, ongeacht de voorwaarden, ongeacht de consequenties. Pas als we onvoorwaardelijk liefhebben, hebben we écht lief. De rest wordt voor lief genomen.

In de vorige aflevering werd de liefde van ouders instrumenteel ingezet om daarmee het leven te kunnen doorgeven aan de volgende generaties. Maar is liefde alleen maar een instrument voor iets anders, of kan liefde er ook zijn om de liefde zelf? In deze aflevering spitst het onderzoek naar de liefde zich toe op de eros, de erotische liefde, en op de philia, de vriendschappelijke liefde. Beiden beschikken over hele aardse trekjes, maar ook over hele spirituele eigenschappen.