Ons Amsterdam Podcast

Op woensdag 9 mei 1945 werd in de Portugese Synagoge aan het Jonas Daniël Meijerplein een bijzondere dienst gehouden ‘voor de Joden te Amsterdam’, in de woorden van Jaap Meijer ‘een dienst, van bijkans lugubere betekenis’, waar ‘honderden’ elkaar weerzagen ‘in het bewustzijn dat tienduizenden nimmer zouden wederkeren.’ De Portugese Synagoge was ongeschonden door de Bezetting gekomen. Dat gold niet voor de vier synagoges van de Hoogduitse Gemeente, aan de andere zijde van het Jonas Daniël Meijerplein. Die waren geplunderd en beroofd van hout en lood. De bestuurders zochten manmoedig naar een nieuwe, ‘piëteitsvolle’ bestemming, maar de Gemeente Amsterdam hield de hand op de knip. In 1954 werden de gebouwen gered. Het zou nog meer dan dertig jaar duren voor er echt een waardige bestemming aan gegeven werd, het Joods Historisch Museum – nu het Joods Cultureel Kwartier. Rob de Spa is historicus en schreef in het meinummer van Ons Amsterdam over die eerste dienst. Hij schreef eerder een bachelorscriptie over de moeizame verkoop van de Hoogduitse synagoges. Die is op www.onsamsterdam.nl te lezen.

Wie zelf niet wil koken, kan in Amsterdam al eeuwen buiten de deur eten. Handelsmetropool Amsterdam was in de zeventiende eeuw al een migrantenstad, met een gevarieerd aanbod aan buitenlandse herbergkeukens. Ook in later eeuwen zette de stad de toon voor de restaurantcultuur in de rest van Nederland, van de komst van Parijse restaurants tot de eerste koosjere en Chinese eethuizen, pizzeria’s, bistro’s, krakerskeukens en ‘nouveau ruig’-zaken. Koen Kleijn gaat in gesprek met Maarten Hell en Charlotte Kleyn, auteurs van Uit eten in Amsterdam. Vier eeuwen culinaire cultuurgeschiedenis, over luxezaken met topchefs aan het roer en vernieuwende migrantenkeukens, maar ook over goedkope eethuizen en sneuvelplekken voor nachtbrakers. Maarten Hell is historisch onderzoeker, tekstschrijver (eind)redacteur, en promoveerde in 2017 op De Amsterdamse herberg 1450-1800, bekroond met de Joop Witteveenprijs. In 2024 verscheen zijn boek over de verdwenen multi-etnische buurt Vlooienburg, Verloren wereld in de Amstelbocht. Charlotte Kleyn is culinair historica en journaliste. Ze publiceerde de boeken Luilekkerland. 400 jaar koken in Nederland (2018) met Onno Kleyn en Trek. Eten onderweg, toen en nu (2021). Ze heeft een wekelijkse column in Trouw en schrijft voor Het Parool.

Wat maakt de Indische Buurt de Indische Buurt? De wijk ontstond begin twintigste eeuw als een buurt met veelal linkse, arme huishoudens, van katholiek tot joods. De Indische Buurt ontwikkelde zich vervolgens tot een wijk met karakter en een sterk gemeenschapsgevoel, maar tegelijkertijd verslechterden in de loop van de tijd ook de huizen, de omstandigheden van bewoners en de veiligheid op straat. Hoe krabbelt een buurt daar weer van op, zonder daarbij zijn karakter te verliezen? Ton Heijdra is stadsgeograaf, zeer productief schrijver over de geschiedenis over Amsterdam, en medeoprichter van Museum 't Schip. Hij was opbouwwerker in de Indische Buurt. Rob van Veelen is historicus en coördinator van het Indische Buurt Museum. Hij was daarvoor participatiemakelaar in de Indische Buurt.

Ook Berlage is ooit ergens begonnen, en wel als tekenaar op het architectenbureau van Theodor Sanders. Dat was niet alleen een bevlogen en hoogst originele architect, maar ook een enthousiaste ondernemer met een bijzondere voorliefde voor spoorwegen. Berlage werd wereldberoemd, Sanders raakte in het vergeetboek, ondanks zijn bijdragen aan de bloei van 19e eeuws Amsterdam. Sanders bouwde ’s lands eerste sportcomplex op het Museumplein en zijn Noord-Hollandsche Tram ontsloot het Waterland en bracht het toerisme naar Marken en Volendam. Zij aan zij met zijn vrouw Cateau Huidekoper streed hij bovendien voor geboortebeperking, vrouwenkiesrecht, arbeidersrechten en onderwijsvernieuwing. Samen met Arjan den Boer brengt Koen Kleijn deze architect terug in de schijnwerpers. Arjan den Boer schrijft over monumenten, architectuur, affiches en spoorweghistorie en is auteur van Theodor Sanders - De vergeten compagnon van Berlage (1847-1927).

Lang geleden, toen de meeste Amsterdammers nog in wonderen geloofden, vond er een mirakel plaats in de middeleeuwse Kalverstraat. Een stervende man braakte het laatste sacrament uit. Hierop werd de uitgebraakte hostie in het vuur geworpen, maar verbrandde niet. Een teken van God voor de Amsterdammers! Koen Kleijn spreekt met Peter Jan Margry over het Mirakel van Amsterdam, de daaropvolgende bedevaartstochten en de Stille Omgang, een traditie die tot op de dag van vandaag in stand gehouden wordt. Peter Jan Margry is emeritus hoogleraar Europese Etnologie aan de Universiteit van Amsterdam en onderzoeker bij het Meertens Instituut. Hij is coauteur van Het Mirakel van Amsterdam. Biografie van een betwiste devotie (2017). Deze podcastaflevering is gemaakt in samenwerking met het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG).