Zwart-wit verleden

Helmond en het Kasteel zijn al eeuwen met elkaar verbonden. Sinds Carel Frederik Wesselman het in 1781 kocht, ging er een andere wind waaien. Met het kasteel verwierf hij ook de titel 'Heer van Helmond‘ en had zo allerlei rechten en plichten. Dankzij hem werd het kanaal aangelegd, niet geheel toevallig langs het kasteel. Hij kon de heerlijkheid kopen vanwege het geld dat hij verdiende met de handel met onze koloniën. En de familie bezat aandelen in plantages. De windvaan op de toren van het kasteel in de vorm van een schip verwijst naar zijn handelsactiviteiten. En zijn broer was reder van slavenschepen. In de kerker van het kasteel zat in 1774 de schepen Johannes Biertempel. De voormalige plantagehouder had zich in Helmond gevestigd nadat zijn eigen tot slaaf gemaakten zijn vrouw vermoorden. Hij was een brute meester. De vooraanstaande Biertempel zat vast wegens incest met zijn eigen dochter en werd ter dood veroordeeld. En ook hoor je het verhaal van de familie Bots. Zonder hen zou er geen HBS zijn gevestigd in de stad in 1867: het huidige Jan van Brabant college. Het was een van de eerste in Nederland. De textielfabrikanten en handelaren vergaarden rijkdom en bouwden panden die vandaag nog steeds in het oog springen. Zoals het bekende ‘Huis met de Klok’ langs het Kanaal. Met medewerking van : Lia van Zalinge: historica Henk Roosenboom: historicus, voormalig archivaris, auteur Ger Jan Onrust: leraar geschiedenis en adjunct-directeur Jan van Brabant College Wouter Loeff: Erfgoed Brabant Presentatie, productie, research en montage: Cindy de Koning Eindredactie: Janneke Bosch Chef Podcast: Bert van Doorn Sounddesign: Ronnie van Overveld

De familie Bles was een invloedrijke regentenfamilie in Tilburg in de 18e eeuw. Marcellus Bles verdiende een fortuin met handel in ‘de Oost’ en kocht daar onder meer Heerlijkheid Moergestel van. Ook investeerde hij in de opkomende textielindustrie in de stad.  Cornelis Bles werd door zijn huwelijk met de gegoede Marthe Peneux mede eigenaar van een aantal plantages met zeker 150 tot slaaf gemaakten. In Tilburg was hij onder meer notaris en zat in de ‘gemeenteraad’. Ze woonden in een huis op stand, midden in de gemeente. Die was toen nog niet zo groot als nu. Het huis staat er al lang niet meer. Wel is er een steegje achter de Schouwburgring naar ze vernoemd: het Bleshof. En ook is Cindy in Moergestel en Hilvarenbeek en volgt daar het spoor van Johannes Pauli. Een voormalig tot slaaf gemaakte man die op de plantage van de familie Bles werkte en later ook in Tilburg voor de familie werkte. In Moergestel werd hij ondervorser, oftewel veldwachter. Hij moest daar de orde handhaven. Later ging hij dat in Hilvarenbeek doen. Tot aan zijn dood in 1819 bleef hij dat doen. Hij ondervond veel tegenwerking van de lokale bevolking. Hij werd bespot en beschimpt. Ook trouwde hij een witte vrouw met wie hij zes kinderen kreeg. Drie van hen werden ook veldwachter. Vanwege hun kleur hadden ook zij het lastig. Met medewerking van: Paul Spapens, Tilburg kenner, oud-journalist. Xavier van Delft, film- en documentairemaker en verbeeldde voor het project ‘Verborgen verhalen’ het leven van Johannes Pauli. Presentatie, productie, research en montage: Cindy de Koning Eindredactie: Janneke Bosch Chef Podcast: Bert van Doorn Sounddesign: Ronnie van Overveld

Tilburg is de eerste stad in Brabant die onderzoek doet naar de eigen koloniale geschiedenis. Het is ook de stad waar in 2022 het eerste slavernijmonument van Brabant kwam te staan. De initiatiefnemers willen meer bewustwording creëren om zo het gesprek aan te kunnen gaan. De stad kent ook een relatief grote groep inwoners van Surinaamse en Antilliaanse afkomst. En dat heeft ook met ons koloniale verleden te maken. De fraters, zusters en missionarissen uit Tilburg bouwden in Suriname scholen en gaven onderwijs. Misschien wel de bekendste missionaris is Peerke Donders. Hij verzorgde in de leprakolonie Batavia in Suriname de melaatse tot slaaf gemaakten. In de kapel in het Peerke Donderspark horen we meer over zijn leven. Ook gaat het over de discussie die is ontstaan over een beeld van hem in de stad. In het Peerke Donders paviljoen bezoekt Cindy een expositie over slavernij. Tot slaaf gemaakten kregen na de afschaffing van slavernij een achternaam. Vaak hield dat verband met de voormalige eigenaar. Zo is er ook een familie Tilburg die hun naam kregen van de Tilburgse notaris en plantagehouder Cornelis Bles. In Tilburg worden ook dialoogtafels georganiseerd. Met organisator Carla Mohammed wandelt Cindy door de stad. Daar vertelt Carla over de doorwerking van het kolonialisme en heeft Cindy een bijzondere ontmoeting. En basisschoolleerlingen krijgen in gastlessen ook meer geleerd over burgerschap, discriminatie en slavernij. Cindy woont zo’n les bij. Presentatie, productie, research en montage: Cindy de Koning Eindredactie: Janneke Bosch Chef Podcast: Bert van Doorn Sounddesign: Ronnie van Overveld Met medewerking van: Frans van Puyenbroek, geschiedenisdocent en vrijwilliger Stadsmuseum Tilburg Kenneth Stam, Stichting gedeeld verleden, gezamenlijke toekomst Tilburg Eardly van der Geld, Stichting gedeeld verleden, gezamenlijke toekomst Tilburg Carla Mohammed, Stichting comité 30 juni-1 juli Caroline Evers, Stichting Petrus Donders Esther Becx. Stichting Petrus Donders

Deze aflevering speelt zich af in de 18e eeuw. Daarom bezoekt Cindy eerst in Het Markiezenhof een hele grote maquette van de stad uit de 18e eeuw om zo meer te leren over de personen die in deze aflevering worden besproken. Jan Menkenveld was een kapitein en slavenhaler. Hij kocht, vervoerde en verkocht in zeven reizen ruim 2000 mannen, vrouwen en kinderen van Afrika naar de Caraïben. Na zijn ontslag kocht hij in Bergen op Zoom op de Grote Markt een koffiehuis en logement en werd herbergier. Wie die man was en hoe het er tijdens die reizen aan toe ging vertelt maritiem historicus Willem van Rooij. Ook het verhaal van Quaco, een kind nog die geroofd werd en in Suriname terecht kwam als ‘huisslaaf’. Daar werd hij uitgeleend aan legerofficier John Gabriel Stedman tijdens zijn expedities. Stedman kocht de jongen en nam hem mee naar Bergen op Zoom. Maar Quaco belandde uiteindelijk op ondermeer Kasteel Asten. ‘Een bizar leven’ zoals Ineke Mok het noemt, zij is historisch onderzoeker. En we vertellen het verhaal van John Gabriel Stedman uit Bergen op Zoom, die zijn reis naar Suriname vastlegde in een boek dat uiteindelijk een wereldwijde bestseller werd. Het laat ondermeer zien wat voor straffen de tot slaafgemaakten moesten ondergaan. Het opende de ogen van de lezers. Cindy vindt een eerste druk van het boek’ Narrative of a five years’expedition against the revolted Negroes of Surinam’uit 1796 in het archief. En bezoekt de plek waar hij begon te schrijven. Presentatie, productie, research en montage: Cindy de Koning Eindredactie: Janneke Bosch Chef Podcast: Bert van Doorn Sounddesign: Ronnie van Overveld Met medewerking van: Bart van Eekelen, Markiezenhof Bergen op Zoom Willem van Rooij, maritiem historicus Ineke Mok, historisch onderzoeker en auteur Rochus van den Bergh, oud-medewerker Archief Bergen op Zoom en kenner van de stad

Cindy volgt het spoor van de vrijgemaakte Anna en Laloupe die met oud-gouverneur Crommelin naar Breda kwamen. Hier werden ze in 1772 gedoopt in de Grote Kerk. In de archieven vindt ze het bewijs daarvoor. Kwatta was een begrip in Breda en ver daarbuiten. De chocoladefabriek was er zonder de plantages van Joost van Emden nooit geweest. In deze aflevering horen we hoe die grote werkgever in 1877 in de stad terecht kwam en in 1883 zijn chocolade imperium begon. En hoe had ons land eruit gezien als er geen slavernij was geweest? Dr. Karwan Fatah-Black is expert op het gebied van slavernij en geeft op deze en andere vragen antwoord. Presentatie, productie, research en montage: Cindy de Koning Eindredactie: Janneke Bosch Chef Podcast: Bert van Doorn Sounddesign: Ronnie van Overveld Met medewerking van: Leo Nierse. Oud-journalist en medewerker Stadsarchief Breda Rincke de Bont, Stadsarchief Breda Karwan Fatah-Black. Universitair docent Universiteit Leiden en gespecialiseerd in slavernijverleden Monique Rakhorst, Stedelijk Museum Breda Fleur van der Maden, Cultuurhistorica