De stand van het onderzoek naar de Rechtspraak

In deze aflevering van ‘De stand van het onderzoek’ bevraagt Lyana Francot haar collega-onderzoeker Sarah van Os, over haar promotieonderzoek naar rechtvaardigheidsopvattingen van Europese burgers. In dit onderzoek is verkend of en in hoeverre er in Europa sprake is van verschillende, nationale rechtsculturen en wat dit betekent voor onder meer de harmonisatie van Europees privaatrecht. Om hier zicht op te krijgen zijn de rechtvaardigheidsopvattingen van burgers uit zes verschillende landen empirisch getoetst. De resultaten onthullen een opvallende eensgezindheid over rechtvaardigheid onder Europese burgers en bieden daarmee geen ondersteuning voor aannames over de nationale culturele inbedding van het privaatrecht. Deze bevindingen werpen een nieuw licht op de relatie tussen recht en maatschappij en brengen belangrijke implicaties met zich mee voor wetenschappers, beleidsmakers en de rechtspraak.

In deze podcast gaat Rosan Witmond, junior onderzoeker bij de Raad voor de rechtspraak in op haar verkennende onderzoek naar het concept ‘strafklimaat’. In de rechtswetenschappelijke of criminologische literatuur vinden we geen standaarddefinitie van de term ‘strafklimaat’ terug. Er wordt wel veel (empirisch) onderzoek naar gedaan. De onderzoeksresultaten worden gebruikt door politici die wetswijzigingen beogen. De beoordeling van het Nederlandse strafklimaat in termen van ‘te streng’ of ‘te mild’ vormt dan een rechtvaardiging voor veranderingen in het strafrechtsysteem. En dan vooral: wijzigingen in de rechtspositie van verdachten en veroordeelden. Een conceptualisering van het begrip strafklimaat draagt bij aan zowel een gefundeerder wetenschappelijk onderzoeksveld als rechtsbescherming in de praktijk. In de podcastserie ‘De stand van het onderzoek’ verwelkomen Harry Koster en Lyana Francot wetenschappers en onderzoekers. Harry en Lyana spreken met hen over de laatste stand van zaken in hun onderzoek naar de Rechtspraak in Nederland. In de gesprekken en presentaties worden fundamentele vragen en dilemma’s niet geschuwd, maar is er ook aandacht voor praktische oplossingen.

In januari van dit jaar verscheen het Research Memorandum over de effectiviteit van rechterlijke vonnissen [https://www.rechtspraak.nl/SiteCollectionDocuments/research-memoranda-nr-1-2024.pdf]. Onderzoeker Jos Hoevenaars presenteert daarin de resultaten van een verkennend nationaal en internationaal literatuuronderzoek. Uit zijn zoektocht in nationale en internationale literatuur blijkt dat er geen sprake is van een alomvattend effectiviteitsbegrip dat in onderzoek naar rechterlijke vonnissen leidend is. De gehanteerde definitie van effectiviteit blijkt afhankelijk van de doelstellingen die aan de rechtspraak worden toegeschreven. Deze verschillen per rechtsgebied en zijn bovendien door de tijd heen continu aan discussie en verandering onderhevig. Zo worden binnen het strafrechtelijk domein de strafdoelen als uitgangspunt genomen voor de invulling van het effectiviteitsconcept, wordt binnen het civielrechtelijke domein hoofdzakelijk gekeken naar de naleving van civiele vonnissen en richt de bestuursrechtelijke literatuur zich doorgaans op effectiviteit in termen van rechtsbescherming, controle op de overheid en doorwerking van vonnissen. Dit literatuuronderzoek was er 1 van een 2-luik, de andere is Research Memorandum ‘Beroep op de rechter’ 2022-4 [https://www.rechtspraak.nl/SiteCollectionDocuments/research-memoranda-nr-4-2022.pdf]. In deze podcast interviewt Bart Diephuis, adviseur/onderzoeker op het gebied van economisch en data-gedreven onderzoek bij de Raad voor de rechtspraak, Jos Hoevenaars, nu als Postdoctoraal Researcher werkzaam aan de Erasmus School of Law over dit thema.

In de podcast van Niek Strohmaier spreekt hij over het onderschatte risico op ruis en willekeur bij de invulling van open normen, bezien vanuit zowel juridisch als psychologisch perspectief. Niek is verbonden als Universitair Docent aan de faculteit rechtsgeleerdheid van de universiteit Leiden. Dit is de tweede uit een reeks van drie podcasts die reflecteren op het thema rechterlijke oordeelsvorming. In deze podcastserie ‘de stand van het onderzoek’ verwelkomen Harry Koster en Lyana Francot wetenschappers en onderzoekers. Harry en Lyana spreken met hen over de laatste stand van zaken in hun onderzoek naar de Rechtspraak in Nederland. In de gesprekken en presentaties worden fundamentele vragen en dilemma’s niet geschuwd, maar is er ook aandacht voor praktische oplossingen.

Lyana Francot voert een vraaggesprek met Sjoerd Bakker over de rol van de hermeneutiek bij civielrechtelijke rechtsvinding en oordeelsvorming. Sjoerd is hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen en raadsheer bij het hof Arnhem-Leeuwarden). Dit is de derde en dus laatste uit een reeks van drie podcasts die reflecteren op het thema rechterlijke oordeelsvorming. In deze podcastserie ‘de stand van het onderzoek’ verwelkomen Harry Koster en Lyana Francot wetenschappers en onderzoekers. Harry en Lyana spreken met hen over de laatste stand van zaken in hun onderzoek naar de Rechtspraak in Nederland. In de gesprekken en presentaties worden fundamentele vragen en dilemma’s niet geschuwd, maar is er ook aandacht voor praktische oplossingen.